Oppenheimer ve Einstein’ın karmaşık ilişkisi
“Şimdi başarınızın sonuçlarıyla yüzleşme sırası sizde.”
Albert Einstein’ın bu cümlesi; Oppenheimer’ın 1940’larda ABD Manhattan Projesi’ni yöneterek atom bombasının “babası” olma öyküsünü anlatan türünün tek örneği filmin sonunda şarkı söylüyor.
Filmde Einstein, Oppenheimer’ın hayatının sonunda görülüyor. Her iki bilim insanı; Oppenheimer’ın 1947’den 1966’ya kadar yönettiği Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü’ndeyken…
Her ikisi de dönemin en önemli bilim adamları arasındaydı. Ancak hem fiziği anlama biçimleri hem de araştırmalarının dünyaya nasıl hizmet edeceği veya zarar verebileceği konusundaki inançları arasında önemli farklılıklar vardı.
Oppenheimer, Einstein’ın ölümünün onuncu yıldönümü münasebetiyle 1965’te Paris’te düzenlenen bir konferansta “Biz yakın meslektaş ve biraz da arkadaştık” derdi.
Yönetmen Christopher Nolan, kendi sinemasında iki fizikçi arasındaki kurgusal bir konuşmayı sunuyor. Bu diyalogda, bunalmış bir Oppenheimer, babacan bir Einstein’ın tavsiyesine ihtiyaç duyar.
iki paralel hayat
Gerçek hayatta önemli farklılıkları olmasına rağmen, iki fizikçinin birbirlerine büyük saygı duymaları biliniyor.
Genç Robert Oppenheimer 1920’lerde mezun olup teorik fizikte uzmanlaşmaya başladığında, Einstein fizik alanında Nobel Ödülü’nü çoktan kazanmış, genel görelilik kuramı (1915) ve Amerikalı bilim adamlarını etkileyen diğer çalışmalarıyla bilim dünyasında önemli bir figür haline gelmişti. .
Einstein, Almanya’daki Yahudi zulmü nedeniyle Avrupa’yı terk etti ve 1932’de ABD’de Princeton’a yerleşerek burada çalışmalarına devam etti.
Bir süre sonra, Ağustos 1939’da meslektaşı Leo Szilard’dan ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt’e bir mektup imzaladı. Bu mektupta Beyaz Saray, Almanya’nın atom bombası geliştirme olasılığı konusunda uyardı.
Bunun 1942’de başlayan ve az bilinen Manhattan Projesi’nin ortaya çıkmasının yolunu açtığı düşünülüyor. Projenin başına bu alanın önde gelen isimlerinden biri olan Oppenheimer getirilecekti.
Farklı kaynaklara göre 64 yaşındaki Einstein, Alman kökenli olması ve sol görüşlü olması nedeniyle projeye dahil edilmedi. Ancak bu aynı zamanda kendisi ve Oppenheimer arasındaki fizik teorileri konusundaki görüş farklılıklarından da kaynaklanıyordu.
Nolan’ın sinemasının temelini oluşturan Oppenheimer hakkında Kei Bird ve Martin J. Sherwin tarafından yazılan biyografide, Amerikalı fizikçinin Einstein’ı “çalışan bir bilim adamı” olarak değil, “fiziğin yaşayan koruyucu azizi” olarak gördüğü belirtiliyor.
Nolan, ikili arasındaki bu bağı sinemaya yansıtmaya çalışır. New York Times’a, bunu yerinden edilmiş bir usta ile işini devralan bir genç arasındaki ilişki olarak gördüğünü söyler.
Einstein atom bombasına katıldı mı?
Arka planda Manhattan Projesi olan Oppenheimer, geliştirdiği atom bombasının patlamasının boyutuyla ilgili şüphelerini ortaya koyuyor. Fizikçi görüşünü almak için Einstein’a gider.
Ancak gerçekte filmdeki gibi bir fikir alışverişi olmadı. Bu ABD’li yönetmenin yaratıcılığıydı:
“Değiştirdiğim şeylerden biri de bu. Oppenheimer’a danışan aslında Einstein değil, Chicago Üniversitesi’nde Manhattan Projesi’ni destekleyen Arthur Compton’dı.
“Einstein, seyircinin tanıdığı bir isimdir.”
1943 ile 1945 arasında Oppenheimer, New Mexico’daki Los Alamos Laboratuvarı’nda Princeton’dan binlerce mil uzakta çalıştı. Bu süreçte Einstein ile görüştüğüne ya da danıştığına dair kesin bir bilgi yok.
Ancak Oppenheimer, 1965’teki Paris Konferansı’nda Einstein’ın bir şekilde atom bombasının yaratılmasına karıştığı iddiaları hakkında “Bence bu iddialar yanlıştır” yorumunu yaptı.
Ona göre, Lider Roosevelt’in Almanya’yı atom bombası geliştirme olasılığına karşı uyardığı 1939 tarihli mektubun aslında ABD hükümeti üzerinde hiçbir etkisi olmadı.
Oppenheimer güvenlik tehdidi olarak görülüyor
İlk atom bombası testinin başarısından sonra Oppenheimer, Ağustos 1945’te Hiroşima ve Nagazaki patlamalarında çalışmalarını yalnızca bir tehdit değil, bir kitle imha silahı olarak kullanmanın etik zorluğuyla karşı karşıya kaldı.
Einstein, Szilard ve diğerleri de dahil olmak üzere çeşitli bilim adamları, ülkenin pratikte esasen yenildiğini düşündükleri için Japon şehirlerine bombaların atılmasını kınadılar.
Nolan’ın filminin kurgusu, Oppenheimer’ın Washington’daki hükümeti geliştirdiği teknolojinin kullanımının kısıtlanması gerektiğine ikna etme girişimini inceliyor. Ancak politikacılar ona sırt çevirdiler ve komünistlerle eski ilişkilerini ulusal güvenlik tehdidi olarak değerlendirerek sorguladılar.
Bird ve Sherwin, Oppenheimer’ın sekreteri Verna Hobson’ın Amerikalı fizikçiye Einstein’ın “ülkesine iyi hizmet ettiği için cadı avına yenik düşmek zorunda olmadığını” söylediğine tanık olduklarını yazıyorlar.
Einstein ona, “Amerika Birleşik Devletleri’nin sunduğu ödül buysa, ona sırtını dönmelidir” demişti.
Ancak Hobson, Oppenheimer’ın “Amerika’yı sevdiğini” ve bu aşkının fizik aşkı kadar derin olduğunu iddia ediyor.
Oppenheimer, Hobson’a “Einstein’ın bunu anlamayacağını” söyledi.
Einstein’a göre Oppenheimer, Washington’dan pek bir şey beklememeliydi.
Anlaşmazlıklarına rağmen, her ikisinin de kendilerine özgü karşılıklı hayranlıkları ve saygıları vardı.
Einstein’ın Oppenheimer’ı “çok yönlü bir eğitime sahip alışılmadık derecede yetenekli bir adam” olarak adlandırdığı ve fizik anlayışını değil kişiliğini övdüğü biliniyor.
Buna karşın Oppenheimer, ölümünün 10. yılında onun hakkında “Einstein’ın erken dönem çalışmaları (Genel görelilik kuramı) inanılmaz derecede güzel ama kusurlu” dedi ve ardından düzeltmelerine katılarak 10 yıl sürdüğünü ekledi, “Eğer sürdüyse Hatalarını düzeltmek için 10 yıl, büyük adamdı.’ dedi.
